Wprowadzenie
Cele projektu
Projekt w pytaniach
Opis działań
Zakończenie
CELE PROJEKTU
1. Promocja gminy Komańcza.
Efekt promocyjny będzie zależeć bezpośrednio od tego, że nazwa gminy będzie częściej pojawiać się w przestrzeni komunikacji społecznej (media, promocja "szeptana", środowiska specjalistyczne) w pozytywnych kontekstach - kontekście inwestycji, pomysłowości, kreatywności, troski o innych, aktywności itp. Zyska na tym wizerunek gminy (być może przyciągając kapitał), a jej istniejące już zalety odkryją ci, którzy tu nigdy nie byli, bo dotychczas Komańcza była dla nich tylko anonimowym punktem na mapie.
Działania promocyjne nie powinny się ograniczać do "informowania mediów", ale zmierzać do nagrywania reportaży radiowych i telewizyjnych, udzielania wywiadów czasopismom niszowym, pisania artykułów w periodykach specjalistycznych, udziału w konferencjach w kraju i za granicą itp.
2. Zwiększenie ruchu turystycznego w gminie.
Żeby ruch turystyczny w gminie zwiększył się radykalnie, nie wystarczy zwykła reklama miejsca. Należy zaoferować przyjezdnym jakąś nową, konkretną wartość. Będzie nim Rezerwat Pustki i Muzeum, które będą mogli odwiedzić.
Rezerwat i Muzeum powinny być stworzone z rozmachem, odwagą i mądrością, z zastosowaniem rozwiązań najwyższej jakości (chodzi zarówno o technologie i jak i troskę o dziedzictwo czy metody upowszechniania wiedzy), aby przyciągnąć nie tylko górskich "łazików" czy turystów samochodowych z Polski, ale również mieszkańców z zachodu UE, którzy przecież już niejedno wiedzieli.
3. Zachowanie i udostępnienie unikalnych wartości Bieszczadów i Beskidu Niskiego związanych z dolinami po dawnych wsiach.
Chodzi tu nie tylko o samą kulturę Łemków czy Bojków, ale przede wszystkim o sposób, w jaki się o niej dowiadujemy: nie metodą "kawa na ławę" jak w książce lub w skansenie, ale pośrednio, poprzez ślady oddziałujące na wyobraźnię, fragmenty, do których każdy musi dobudować resztę. Dodatkowo, proces ten wymaga fizycznego wysiłku - trzeba się wybrać na długi spacer w dzikim terenie, gdzie mamy kontakt z krajobrazem, przyrodą, pogodą itp. Pozwala to na obudzenie w odbiorcy poczucia bycia "odkrywcą", "detektywem", a jest to najbardziej aktywna i efektywna forma nauki i przekazywania treści. Obudzenie instynktu odkrywcy jest szansą na doświadczenie autentycznej przygody, a przygoda jest najbardziej poszukiwanym towarem.
Na tych właśnie założeniach, wyrastających z doświadczeń turystyki pieszej i wykorzystujących je, opiera się projekt. Dziedzictwem Bieszczadów i Beskidu Niskiego wartym eksponowania jest nie tylko dawna kultura Łemków i Bojków, ale również ruch turystyki pieszej, dzięki któremu była poznawana. Dlatego też ważną częścią Muzeum powinien być dział poświęcony miejscowej turystyce pieszej.
Wprowadzenie
Cele projektu
Projekt w pytaniach
Opis działań
Zakończenie
PROJEKT W PYTANIACH
Dlaczego warto zrealizować ten projekt?
Jawornik k/Komańczy jest jedną z kilkudziesięciu urokliwych połemkowskich i pobojkowskich dolin, które decydują o atrakcyjności Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Ważne by stał się pierwszą, której urok zostanie odpowiednio odczytany, potraktowany jako kapitał, mądrze pomnożony w rozwoju lokalnym i zachowany dla przyszłych pokoleń.
Dolina Jawornika jest elementem lokalnego potencjału gminy, ale trzeba pamiętać, że podobnym potencjałem dysponuje wiele innych miejsc. W obecnej sytuacji ostrej konkurencji rynkowej zwykłe posiadanie mocnych atutów nie wystarcza. Wygrywa ten, kto umiejętnie i w oryginalny sposób potrafi je wykorzystać. Utworzenie "Rezerwatu pustki" jest sposobem na takie wykorzystanie atutów okolic Komańczy.
Wiele miast i miejscowości w Polsce marnuje swój potencjał, nie dbając o miejscowe walory krajobrazowe czy ekologiczne. Wiele z nich bezpowrotnie je traci na rzecz doraźnych korzyści np. poprzez wyprzedaż gruntów. Lokalne władze często nie zdają sobie sprawy, iż o tym, że w jakimś miejscu dobrze się mieszka lub chętnie się je odwiedza, decyduje wyraźne, odważne określenie, na czym polega wyjątkowość danego miejsca i jego kultura zagospodarowania. Utworzenie "Rezerwatu pustki" to szansa na długoletnią inwestycję m.in. z unijnych środków, która stworzy w Komańczy rozpoznawalną markę, coś wyjątkowego - na europejskim poziomie, jedynego w polskich górach, unikalnego na skalę kraju.
W całej Polsce setki osób, często wynajętych za ciężkie pieniądze, łamie sobie głowy, jak wypromować gminę czy miasto, jak stworzyć nowy, oryginalny produkt regionalny. Supermarkety, kina, hotele, aquaparki czy dobre drogi, wkrótce będą wszędzie. Dlatego coraz większe znaczenie zyskuje tzw. przemysł kultury wykorzystujący lokalną tradycję, dziedzictwo i sztukę, bo kultura jest tym, co w ostateczności będzie różnić od siebie poszczególne miejscowości czy regiony. Proponujemy, aby Komańczę wyróżniał "Rezerwat pustki".
Wcześniej czy później ktoś wpadnie na podobny pomysł i będzie chciał go zrealizować gdzie indziej. Ale kto pierwszy ten lepszy, bo "Rezerwat pustki" jako symbol tych gór może być tylko jeden. Proponujemy, aby powstał w Jaworniku.
Skąd pomysł?
Pomysł projektu "Rezerwat pustki" jest naturalną konsekwencją rozwoju działalności Orkiestry św. Mikołaja.
Przypomnijmy, że powstała ona w 1989 roku i wywodzi się z ruchu turystycznego. Opuszczone, dzikie doliny po łemkowskich wsiach stały się dla twórców Orkiestry okazją do odkrycia muzyki ludowej oraz inspiracją do jej współczesnych opracowań. Mówi się, że Orkiestra św. Mikołaja "wymyśliła folk w Polsce". Stało się to możliwe m. in. dzięki Jawornikowi. Ale ożywianie ludowej tradycji to dla Orkiestry nie tylko nagrania i koncerty. Najstarszy w Polsce festiwal folkowy "Mikołajki Folkowe" czy pismo "Gadki z Chatki" oraz inne działania takie jak warsztaty artystyczne w Jaworniku, zadecydowały o przyznanie Orkiestrze w 2005 roku ludowego "oskara" - prestiżowej nagrody im. Oskara Kolberga.
Polska przechodzi obecnie etap bardzo intensywnego rozwoju. Dokonuje skoku cywilizacyjnego, który zmienia jej oblicze, czasem kosztem bezpowrotnych strat. Zdobywając nową wiedzę i doświadczenia, obserwując nowe trendy rozwoju kultury i gospodarki, zrozumieliśmy, że za 15 czy 30 lat dzikie, połemkowskie doliny odejdą w przeszłość. Widząc, jak duża jest ich kulturowo-historyczna wartość, jak fascynujące mogą np. dla turystów z Niemiec, doszliśmy do wniosku, że warto zachować przynajmniej jedno z nich dla przyszłych pokoleń. Warto skorzystać z transferu środków, technologii i pomysłów, który obecnie istnieje i aktywnie wykorzystać rozwojowy trend do własnych celów, póki to możliwe.
O tradycji, przeszłości i kulturze ludowej Orkiestra mówiła już różnymi językami: muzyką, obrazem, filmem, tekstami artykułów, współuczestnictwem w koncertach i warsztatach. Nadszedł czas, aby otoczyć troską typową beskidzko-bieszczadzką dolinę czyli tę, która o przeszłości i tradycji pierwsza przemówiła do nas swoim własnym językiem.
Projekt "Rezerwat pustki" nie jest więc sztucznie wymyśloną ideą ani kalką już istniejących rozwiązań. Wynika on z założeń, które jako turyści, muzycy i popularyzatorzy sprawdziliśmy na sobie i naszych odbiorcach - w Polsce i innych krajach. Wszystkie pomysły składające się projekt wynikają z doświadczeń i mają konkretne uzasadnienie.
Jakie są szanse powodzenia projektu?
Okolice Komańczy leżą na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów o bardzo dobrych warunkach do rozwoju agroturystyki ("niezadeptana" okolica, zabytki, łagodne wzgórza, przejście graniczne).
Duża część środków Unii Europejskiej przekazywanych jest na rozwój lokalny małych miejscowości takich jak Komańcza, które nie mogą liczyć na wielkie inwestycje czysto komercyjne i przemysłowe. Unia zainteresowana jest zapobieganiem wykluczeniom osłabionych grup społecznych (np. mieszkańców wsi) i wyrównywaniem szans między regionami poprzez rewitalizację terenów zaniedbanych, poprzemysłowych, zdegradowanych (np. popegieerowskich). Atutem projektu "Rezerwatu pustki" w kontekście możliwości pozyskiwania dotacji z Unii jest również jego wielokulturowy charakter, z którym związany jest rozwój tolerancji, przełamywanie barier kulturowych i historycznych itp.
Dzięki swojej interdyscyplinarności projekt można realizować etapami w ramach aktualnie możliwych do uzyskania środków. Jego złożoność dostarcza szans finansowania z wielu ścieżek (konserwacja zabytków, aktywizacja społeczności lokalnej, integracja międzypokoleniowa, rozwój lokalny, wysiedlenia, mniejszości narodowe, edukacja, turystyka itd.).
Konstruując projekt "Rezerwat pustki" Orkiestra odwołuje się do konkretnego odbiorcy, którym są fascynaci gór. To nasi naturalni sprzymierzeńcy - ludzie aktywni, dobrze zorganizowani, rozproszeni po całym kraju, często majętni, silnie związani emocjonalnie z tymi terenami, chętnie uczestniczący w działaniach kulturalnych. Drugą grupą, która może włączyć się w projekt to polscy Łemkowie i Ukraińcy oraz organizacje polsko-ukraińskie. W ten sposób, oprócz mieszkańców, władz lokalnych i regionalnych, projekt zyskuje poparcie dwóch ogólnopolskich grup "targetowych".
Orkiestra działa w mieście uniwersyteckim. Znajdują się tu wydziały kulturoznawstwa, animacji kultury, architektury, architektury krajobrazu i kolegium polsko-ukraińskie. Posiada też liczne kontakty z pokrewnymi organizacjami zagranicznymi i polskimi mediami. Dzięki temu możliwe jest szybkie stworzenie "koalicji autorytetów" na rzecz projektu, zgromadzenie potrzebnej wiedzy, wsparcie ze strony międzynarodowych projektów edukacyjnych, znalezienie partnerów za granicą (co jest konieczne dla uzyskania funduszy unijnych) a także nagłośnienie projektu w Polsce i za granicą.
Wprowadzenie
Cele projektu
Projekt w pytaniach
Opis działań
Zakończenie
OPIS DZIAŁAŃ
Utworzenie "Rezerwatu pustki" (działanie 1.1)
Udostępnienie odpowiednio rozległego terenu doliny Jawornika do użytku publicznego i zabezpieczenie go przed inwestycjami (np. zabudową), która może zniszczyć walory krajobrazowe samej doliny i jej sąsiedztwa. Efekty dalszych działań zależą bezpośrednio od powierzchni obszaru chronionego krajobrazu. Mówiąc obrazowo, zależą od tego, jak duży będzie to obszar na mapie. Im większa liczba hektarów, tym większy rozmach przedsięwzięcie, tym większe wrażenie i efekt promocyjny.
Zakreślenie tego obszaru będzie możliwe po zapoznaniu się ze stanem planów miejscowych gminy, różnymi możliwościami prawnej ochrony krajobrazu i wstępnego rozeznania walorów, które Rezerwat powinien zachowywać (charakterystyczne miejsca, szlaki komunikacyjne, punkty widokowe).
Zagospodarowanie Rezerwatu i wyposażenia go w infrastrukturę informacyjno-turystyczną (działania 1.1 i 1.2).
Zaraz po określeniu granic i prawnym zabezpieczeniu terenu Rezerwatu zostanie uruchomiony moduł "Jawornik - pełne wynurzenie" polegający na odczytaniu, zapisaniu i udostępnieniu śladów kultury i historii wsi Jawornik z zachowaniem jej walorów przyrodniczo-krajobrazowych. Zostaną zinwentaryzowane:
- wszystkie ślady pozostałe po wsi (resztki zabudowań, studni, piwnic, dróg, pól, sadów itp.)
- miejsca najatrakcyjniejsze pod względem turystycznym (punkty widokowe, potencjalne punkty informacyjne, źródła, uroczyska, miejsca do biwakowania, potencjalne szlaki piesze, rowerowe, konne a nawet dla samochodów terenowych)
- miejsca wymagające przystosowania do użytku przez turystów (przepusty, pomosty, punkty czerpania wody, skarpy wymagające podparcia, strome podejścia, gdzie przydałyby się schodki, ścieżki wymagające obłożenia kamieniami, aby nie zarastały itp.
Następnie wszystkie te miejsca i linie komunikacyjne zostaną połączone w sieć szlaków i ścieżek edukacyjnych a także podłączone do innych szlaków już istniejących lub takich, które na bazie Jawornika będzie można wytyczyć (np. szlak cerkiewek osławickich). Zostaną wybrane jak najmniej ingerencyjne sposoby przystosowania szlaków do potrzeb turystów oraz metody uporządkowania i aranżacji miejsc wybranych jako atrakcje turystyczne. Chodzi o to, aby takie elementy jak tabliczki informacyjne, ścieżki czy poręcze nie zdominowały doliny. Jej urok polega na względnej dzikości i umożliwieniu turystom indywidualnego "odkrywania" zagubionych piwnic, drzew owocowych, osi widokowych itp.
W trakcie tego działania i jego fazy realizacyjnej rozpoczną się poszukiwania materiałów dokumentujących życie we wsi Jawornik lub takich, które mogłyby przywołać jego atmosferę (zapisane już wspomnienia oraz istniejące teksty specjalistyczne, rozmowy ze świadkami i specjalistami, zdjęcia, dane statystyczne, plany itp.). Posłużą one do zredagowania tekstów m.in. do przewodnika, stron WWW oraz ekspozycji w Muzeum. Na tym etapie ważne jest, aby zebrane materiały opracowywać twórczo i innowacyjnie (zarówno przy wykorzystaniu technologii nowoczesnych jak i tradycyjnych) np. w formie:
- interaktywnej mapy na stronach WWW i płycie multimedialnej
- widoków o kącie 360 stopni (również WWW i CD)
- rekonstrukcji wyglądu Jawornika (wybranych widoków) w czasie istnienia wsi
- makiety wsi
- kalendarza np. pod tytułem "Pory roku w Jaworniku", nieszablonowych pocztówek itp.
- serwisu sieci komórkowej dostarczającego materiał dźwiękowy po wybraniu odpowiedniego numeru w danym miejscu, którego ten materiał będzie dotyczył (materiałem dźwiękowym może być wspomnienie mieszkańca Jawornika lub okolicznej wioski, tekst czytany przez lektora, również w innych językach, charakterystyczne odgłosy wsi lub muzyka)
- "repery czasu" - betonowe lub murowane z miejscowego kamienia obeliski umieszczone w różnych punktach doliny zawierające odciśnięty tekst lub znaki (np. odciski narzędzi rolniczych) - obelisk mógłby mieć bardzo prosta formę np. metrowej wielkości kubika z litego, gładkiego betonu umieszczonego na półmetrowej wysokości kopcu (np. zarośniętego barwinkiem lub bluszczem).
Muzeum legendy Bieszczadów
Na obecnym etapie planowania jest to wizja wymagająca uzupełnienia. Istnieją trzy możliwości:
- uruchomienie standardowej procedury mającej na celu utworzenie nowego muzeum
- napisanie od razu dużego projektu na rodzaj "centrum edukacyjnego" i rozpoczęcie przedsięwzięcie od postawienia nowego budynku
- działania stopniowe i początkowo bezinwestycyjne - na początek udostępnienie pewnej ilość materiałów w kilku wygospodarowanych salach lub wręcz przygotowanie mobilnych pokazów (film, slajdy, muzyka, rozmowa, spotkanie z ciekawą osobą itp.) dla osób, które za niewielką opłatą chciałyby się czegoś dowiedzieć (wycieczki szkolne, rodziny turystów).
Docelowo Muzeum powinno używać nawet w skromnym zakresie najnowszych metod i technik wystawienniczych takich jak: projekcje filmów, projekcje multimedialne, możliwość skorzystania z komputera czy odsłuchania materiału dźwiękowego. W zasadzie Muzeum nie musi zawierać ani jednego "autentycznego" przedmiotu (stępa, chomąto itp.). Kluczową dla Muzeum sprawą jest aranżacja wnętrza, które, nawet jeśli skromne, powinno intrygować, odciskać niezatarte wrażenie. Najlepiej pomysł na aranżacje rozstrzygnąć w drodze konkursu.
Warto tu wspomnieć o niestandardowych pomysłach takich jak sad z rzadkimi odmianami jabłoni, które rosły we wsiach (w Przemyślu mieszka pewien profesor, który je zbiera), możliwość zrobienia sobie zdjęcia metodą "camera obscura" (bez użycia obiektywu, odbitka natychmiastowa) w replice dawnego stroju czy ze starodawną dekoracją lub poprzez włożenie głowy w ścienne powiększenie przedwojennego zdjęcia. Kopalnią pomysłów może być wycieczka po muzeach Europy lub wizyta na Expo.
Do pozostałych obszarów działalności Muzeum, oprócz nieprzerwanego gromadzenia pamiątek przeszłości (np. filmów o Bieszczadach), powinna należeć działalność edukacyjno-animacyjna: warsztaty dawnych zawodów, lekcje kultury regionalnej, okresowe wystawy, działalność internetowa, współpraca z uniwersytetem, informacja turystyczna, koncerty, doroczny festyn, spotkania itp., nawet jeżeli miałaby spotkać z niewielkim zainteresowaniem.
Tematyka Muzeum powinna obejmować wielokulturową Łemkowszczyznę i Bojkowszczyznę (pamiętajmy o Polakach i Żydach), ruch turystyczny (np. ewolucja wyposażenia turysty pieszego, Bieszczady jako polski "dziki zachód" itp.) oraz wątek historyczno-martyrologiczny (stosunki polsko-ukraińskie przed i w czasie wojny, akcja "Wisła" itp.). Jest to niezwykle trudny temat, ale przez to dużo można zyskać, jeżeli ktoś zdobędzie się na odwagę i mądrze go poruszy. Można znaleźć wiele budujących przykładów i metod pozytywnego załatwiania bolesnych zaszłości międzynarodowych, w tym polsko-ukraińskich.
Działania towarzyszące
Wszystkie kluczowe działania wykorzystujące autorskie pomysły (aranżacje przestrzeni, layout przewodnika czy stron WWW) powinny być realizowane na zasadzie otwartych konkursów, aby tym sposobem przy okazji promować projekt i podsycać dyskusje na tematy związane z projektem. Konkursy są powszechną praktyką w społeczeństwach obywatelskich UE i procedurą skwapliwie unikaną w Polsce, dlatego znów nadarza się okazja, aby pozytywnie się wyróżnić.
Wszystkie działania nieinwestycyjne (od zbierania materiałów do porządkowania Doliny) można prowadzić z pomocą ochotników. Np. inwentaryzacja Jawornika może mieć formę obozów studenckich, staży, praktyk i prac naukowych. W porządkowaniu Doliny mogą pomóc harcerze lub kursanci Studenckich Kół Przewodników Beskidzkich. Jest to nie tylko sposób na zrobienie czegoś bez pieniędzy, ale wręcz ważne jest, aby w projekt angażowało się społeczeństwo, a nazwiska ludzi, którzy w czymś pomogą powinny być zanotowane i upublicznione. Należy dołożyć szczególnych starań, aby w projekt zaangażować społeczność gminy, w pierwszej kolejności młodzież.
W Jaworniku można oczywiście dalej prowadzić działalność turystyczno-kulturalną, jaką dotychczas prowadziła Orkiestra, ale zapraszać do niej więcej podmiotów, które organizowałyby własne imprezy.
Z ciekawych wydarzeń artystycznych związanych z projektem warto wymienić płytę CD "Muzyka z Jawornika" i landart. Landart polega na wykorzystywaniu elementów przyrody w ich naturalnym otoczeniu do tworzenia ciekawych osi widokowych, ogromnych rzeźb czy rysunków (np. poprzez wysiew różnych gatunków trawy na powierzchni np. 4 ha tak, aby układały się w jakiś obraz). Dolina nadaje się do takich celów, a udostępnienie jej tego rodzaju twórcom może przynieść niezwykłe rezultaty.
Muzyka z Jawornika
To pomysł, który można zacząć realizować od zaraz, ponieważ projekt powinien mieć "własną" muzykę, którą mógłby się promować. Orkiestra św. Mikołaja dysponuje archiwalnymi, nieznanymi szerzej nagraniami autentycznych kapel łemkowskich, a muzyka ta nie doczekała się jeszcze opracowania prawdziwie tradycyjnego, ale atrakcyjnego dla współczesnego słuchacza.
