Unikalnym walorem Bieszczadów i Beskidu Niskiego są opuszczone, dzikie doliny po łemkowskich wsiach. Wyjątkowo piękny krajobraz naturalny łączy się w nich z krajobrazem kulturowym i historycznym o niezwykłym ciężarze gatunkowym —pozostałe w nich ślady ludzkiej obecności są świadectwem życia, które kiedyś w nich kwitło i jego tragicznym końcu. Jednym z takich miejsc jest dolina po łemkowskiej wsi Jawornik między Rzepedzią i Komańczą, na granicy Bieszczadów i Beskidu Niskiego, którą od 1995 roku opiekuje się Orkiestra św. Mikołaja oraz Stowarzyszenie Animatorów Ruchu Folkowego.

W ostatnich latach krajobraz wielu takich dolin zmienia się jednak gwałtownie: znaczne obszary gór są zagospodarowane w sposób, który niszczy ich wyjątkowy krajobraz. Z drugiej strony rzadko pojawiają się inicjatywy, które starają się go podkreślić i udostępnić szerokiemu odbiorcy w możliwie nienaruszonym stanie. Jedną z takich inicjatyw — prawdopodobnie nie mającą w Polsce precedensu — jest projekt "Pełne wynurzenie" proponowany przez Orkiestrę św. Mikołaja do realizacji we współpracy z gminą Komańcza.

Projekt polega na wskazaniu w niej i uporządkowaniu zakątków najbardziej atrakcyjnych pod względem krajobrazu lub zachowanych pamiątek kultury łemkowskiej (resztek zabudowań, dróg, pół, sadów itp.) oraz wytyczenie wśród nich ścieżek edukacyjnych wzbogaconych o specjalnie przygotowane obeliski (np. duże kamienie, płyty) udostępniające turystom zapisy wspomnień dotyczących życia Jawornika lub okolicznych wsi. Planuje się powołanie społecznej Rady Naukowej pełniącej rolę doradcy w realizacji projektu.

Po zakończeniu projektu piękna, ale trudno dostępna i nieznana dolina stanie się miejscem o zachowanym bogactwie przyrodniczo-krajobrazowych z podkreślonym walorem edukacyjnym. Jej historia i kultura będą przemawiać zarówno do entuzjastów tych gór jak i niedzielnych turystów i letników. Każdy z nich będzie mógł samodzielnie odkrywać zakamarki doliny, uczestnicząc w niezwykłej wędrówce w przestrzeni i czasie. Jawornik wynurzy się z zarośli i ludzkiej niepamięci z całą swoją niepowtarzalną atmosferą.

Zakonserwowanie i udostępnienie ruin zawładniętych przez dziką przyrodę jest pomysłem śmiałym, który jednak wpisuje się w tradycję opieki nad zabytkami istniejącą w krajach Europy Zachodniej (Francja, Wielka Brytania). Powstały w ten sposób "rezerwat pustki" obejmujący zarówno kulturę materialną jak i niematerialną (pamięć) będzie dla odbiorców ideą intrygującą i inspirującą, która dzięki swojemu nowatorstwu łatwo może stać się niezwykłością w skali kraju.

Wśród działań koniecznych do realizacji projektu można wymienić przede wszystkim:
• kwerendę w archiwach publicznych i prywatnych
• wywiady z ludźmi pamiętającymi życie w łemkowskich wioskach
• opracowanie zebranych materiałów
• skatalogowanie zachowanych obiektów doliny Jawornika
• wybranie miejsc szczególnie godnych prezentacji
• wytyczenie ścieżek (pieszych, rowerowych lub konnych)
• uporządkowanie ich tras (odsłonięcie obiektów i zabezpieczenie przed zarastaniem, wyposażenie w udogodnienia np. schodki, kładki)
• połączenie wycieczki po Jaworniku z innymi trasami istniejącymi lub wymagającymi wytyczenia (np. szlaku pieszego po okolicznych cerkiewkach)
• opracowanie, wykonanie i instalacja obelisków
• wydanie przewodnika założenie stron internetowych
• nagłośnienie w mediach

Działania medialne będą towarzyszyły projektowi na każdym etapie jego realizacji (np. na projekt obelisku można rozpisać ogólnopolski konkurs). Projekt można realizować etapami w ramach możliwych do uzyskania środków. Jego złożoność dostarcza możliwości finansowania z wielu ścieżek (konserwacja zabytków, aktywizacja społeczności lokalnej, integracja międzypokoleniowa, rozwój lokalny, wysiedlenia, mniejszości narodowe, edukacja, turystyka itd.).

Opracował: Marcin Skrzypek
członek Orkiestry św. Mikołaja i Stowarzyszenia Animatorów Ruchu Folkowego, pracownik Ośrodka "Brama Grodzka — Teatr NN"

artukuł Katarzyny Drążek "Dobry pomysł na Jawornik"
     Super Nowości 16.10.2006

Jawornik wykoszony
Jesienią ubiegłego roku zauważyliśmy prace polowe w Górnym Jaworniku. Po raz pierwszy od co najmniej kilkunastu lat zostały skoszone trawy na polach. Pojawienie się gospodarki rolnej w dolinie Jawornika stawia pod znakiem zapytania nie tylko realizację idei Rezerwatu Pustki, ale również istnienie Bazy i wszelkich działń artystycznych i edukacyjnych w Jaworniku.  

Witryna powstała dzięki wsparciu Fundacji PZU